ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΕΠΟΥΛΙΟΣ
Ιστορικός Ερευνητής
Κερκυραίοι Πρωθυπουργοί
Η έρευνα "Η συμβολή της Κέρκυρας στον Κοινοβουλευτισμό" καλύπτει 200 χρόνια κοινοβουλευτισμού στην Κέρκυρα, απο τις 9 Νοεμβρίου 1815, οπότε ιδρύθηκε το «Ηνωμένο κράτος των Ιονίων Νήσων", μέχρι και το 2015, οπότε η έρευνα ολοκληρώθηκε.
Τα βιογραφικά όλων είναι μακροσκελή και πλούσια σε επιτυχίες και περγαμηνές - εδώ γίνεται μία συνοπτική αναφορά.
Η ανάθεση κυβερνητικών καθηκόντων οκτώ φορές σε πέντε διακεκριμένους Κερκυραίους πολιτικούς (ο Γεώργιος Θεοτόκης διετέλεσε Πρωθυπουργός 4 φορές), αποτελεί μεγάλη τιμή για την Κέρκυρα και εξηγείται από την έντονη και συστηματική κοινωνικοπολιτική καλλιέργεια των Κερκυραίων, η οποία επέτρεψε να ανθίσουν μερικές από τις σημαντικότερες πολιτικές προσωπικότητες των δύο τελευταίων αιώνων.
Ιωάννης Καποδίστριας
Έλληνας πολιτικός και διπλωμάτης διεθνούς πολιτικού εκτοπίσματος. Διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας και πρώτος Κυβερνήτης του ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους, το οποίο ίδρυσε εκ θεμελίων και με την προσωπική του περιουσία.
Γεννήθηκε στην Κέρκυρα στις 11 Φεβρουαρίου 1776 την περίοδο της Ενετοκρατίας. Ο πατέρας του Αντώνιος - Μαρία καταγόταν από οικογένεια ευγενών, καθώς ένας από τους πρόγονούς του είχε λάβει τον τίτλο του Κόμη από τον Δούκα της Σαβοΐας Κάρολο Εμμανουήλ τον Β'. Ο τίτλος εισήχθη στη «Χρυσή Βίβλο» (Libro d' Oro) των ευγενών της Κέρκυρας το 1679 και έλκει την καταγωγή του από το ακρωτήριο Ίστρια της Αδριατικής, το σημερινό Κόπερ της Σλοβενίας. Η οικογένεια της μητέρας του Διαμαντίνας (Αδαμαντίας) Γονέμη, ήταν επίσης εγγεγραμμένη στη «Χρυσή Βίβλο» από το 1606.
Ο νεαρός Ιωάννης σπούδασε ιατρική, φιλοσοφία και νομικά στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα της Ιταλίας. Το 1797 εγκαταστάθηκε στη γενέτειρά του Κέρκυρα και άσκησε το επάγγελμα του ιατρού - χειρούργου. Δύο χρόνια αργότερα, όταν η Ρωσία και η Τουρκία κατέλαβαν για λίγο τα Επτάνησα, του ανατέθηκε η διοίκηση του στρατιωτικού νοσοκομείου.
Το 1801 τα Επτάνησα αυτονομούνται και ο Ιωάννης Καποδίστριας γίνεται ένας από τους δύο διοικητές της Ιονίου Πολιτείας, σε ηλικία 25 ετών. Χάρη στην πολιτική του οξυδέρκεια και πειθώ απέτρεψε την εξέγερση της Κεφαλλονιάς, που θα είχε απρόβλεπτες συνέπειες στη συνοχή του νεότευκτης πολιτείας. Έδειξε ευαισθησία και προσοχή στις ανησυχίες των Επτανησίων και πήρε πρωτοβουλίες για τη αναθεώρηση επί το δημοκρατικότερο του επτανησιακού συντάγματος, που είχαν επιβάλει Ρώσοι και Τούρκοι υπό τον τίτλο «Βυζαντινό Σύνταγμα».Αποτέλεσμα των προσπαθειών του Καποδίστρια ήταν η ψήφιση ενός πιο φιλελεύθερου και δημοκρατικού συντάγματος το 1803. Ο Καποδίστριας διορίστηκε ομόφωνα από τη Γερουσία της Ιονίου Πολιτείας, Γραμματέας της Επικρατείας. Κατά τη διάρκεια της θητείας του αναδιοργάνωσε τη δημόσια διοίκηση, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαίδευση.
Τον Μάρτιο του 1807 εστάλη στη Λευκάδα, την οποία απειλούσε με κατάληψη ο Αλή Πασάς. Αναδιοργάνωσε την άμυνα του νησιού, αποτρέποντας την απειλή. Εκεί γνωρίστηκε με τους οπλαρχηγούς Κολοκοτρώνη, Νοταρά, Ανδρούτσο και Μπότσαρη, που αργότερα θα πρωτοστατούσαν στην Επανάσταση του ‘21.
Τον Ιανουάριο 1809 ο Καποδίστριας εισήλθε στη διπλωματική υπηρεσία της Ρωσίας, κατόπιν προσκλήσεως του Τσάρου Αλέξανδρου Α'. Το 1813, διορίστηκε εκπρόσωπος της Ρωσίας στην Ελβετία, στην πρώτη του μεγάλη αποστολή, με σκοπό να συνεισφέρει στην απαλλαγή της από την επιρροή του Ναπολέοντα. Έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ενότητα, ανεξαρτησία και την ουδετερότητα της Ελβετίας και συνεισέφερε τα μέγιστα στο ελβετικό σύνταγμα, που προέβλεπε 19 αυτόνομα κρατίδια (καντόνια) ως συστατικά μέλη της ελβετικής ομοσπονδίας.
Στις 30 Μαρτίου 1827, στη Γ΄ εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, εκλέχθηκε ο Καποδίστριας Κυβερνήτης της Ελλάδας με θητεία επτά ετών. Σύμφωνα με τις αποφάσεις της συνέλευσης, ο κυβερνήτης θα δεσμευόταν από το σύνταγμα της Επιδαύρου.
Η ελληνική πολιτεία τίμησε τον Κυβερνήτη, δίνοντας το όνομά του σε δημόσιους χώρους και ιδρύματα, όπως στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο επίσημος τίτλος του οποίου είναι Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ακόμη, ο Ιωάννης Καποδίστριας απεικονίζεται στο κέρμα των 20 λεπτών της ελληνικής έκδοσης του ευρώ, ενώ το σχέδιο διοικητικής αναδιοργάνωσης της χώρας που εισηγήθηκε η κυβέρνηση Σημίτη, έλαβε το όνομά του («Πρόγραμμα Ι. Καποδίστριας»). Τέλος, το αεροδρόμιο της Κέρκυρας, φέρει το όνομά του.
Γεώργιος Θεοτόκης
Έλληνας πολιτικός, διετέλεσε τέσσερις φορές πρωθυπουργός της χώρας στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.
• από 2 Απριλίου 1899 – 12 Νοεμβρίου 1901
• από 14 Ιουνίου 1903 – 28 Ιουνίου 1903
• από 6 Δεκεμβρίου 1903 – 16 Δεκεμβρίου 1904
• από 8 Δεκεμβρίου 1905 – 7 Ιουλίου 1909.
Γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1844 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 12 Ιανουαρίου 1916. Ο Γεώργιος Θεοτόκης ήταν τριτότοκος γιος του Νικολάου-Ανδρέα Θεοτόκη. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του στο Ιόνιο Γυμνάσιο, γράφτηκε στην Νομική Σχολή του Ιονίου Πανεπιστημίου. Το 1861 έλαβε το πτυχίο του από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και με υποτροφία συνέχισε τις σπουδές του στη Νομική Σχολή της Σορβόνης. Με την επάνοδό του στην Κέρκυρα, ο Γεώργιος Θεοτόκης άρχισε να εργάζεται ως δικηγόρος.
Το 1879 έλαβε μέρος στις δημοτικές εκλογές και εκλέχθηκε θριαμβευτικά δήμαρχος Κερκυραίων με ποσοστό 65%. Το 1883 επανεκλέχθηκε δήμαρχος, αλλά το1885 εγκατέλειψε τη θέση του για να εκλεγεί βουλευτής του Τρικουπικού Κόμματος, μετά από πρόσκληση του ίδιου του Τρικούπη. Τον Μάϊο του 1886 ο Τρικούπης του ανέθεσε το υπουργείο Ναυτικών, στην κυβέρνηση το 1886. Επί υπουργίας Θεοτόκη παραγγέλθηκαν τα θωρηκτά «Σπέτσαι», «Ύδρα» και «Ψαρά» και βελτιώθηκε σημαντικά η κατάσταση στο Ναυτικό με την καλύτερη εκπαίδευση των πληρωμάτων, με την δημιουργία πολλών ναυτικών σχολών. Αργότερα, ο Τρικούπης ανέθεσε στον Γεώργιο Θεοτόκη το υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως. Με την βοήθεια του εκπαιδευτικού-καθηγητή Παπαμάρκου, ο Γεώργιος Θεοτόκης ετοίμασε και κατέθεσε στην Βουλή άρτια, ολοκληρωμένα και προοδευτικά για την εποχή νομοσχέδια για την αναβάθμιση της Παιδείας, τα οποία όμως εμπόδισε να ψηφισθούν η αντιπολίτευση Δηλιγιάννη. Το 1887 πήρε τη θέση του υπουργού Ναυτικών και το 1892 έγινε υπουργός επί των Εσωτερικών στην κυβέρνηση Χαριλάου Τρικούπη 1892.
Από το 1899 μέχρι τα μέσα του 1909, Γεώργιος Θεοτόκης διετέλεσε τέσσερις φορές πρωθυπουργός της Ελλάδος, με μακροβιότερη την τελευταία θητεία του. Στα επιτεύγματα της πρωθυπουργίας του περιλαμβάνονται η οργάνωση και ο εξοπλισμός του στρατού (αυτός καθιέρωσε το 1908 και τις πρώτες φαιοπράσινες/χακί στολές) και του Ναυτικού, η ενίσχυση του Μακεδονικού Αγώνα, καθώς και η ψύχραιμη εξωτερική πολιτική που εφάρμοσε λίγο πριν από τους βαλκανικούς πολέμους.
Ο εγγονός του Γεώργιος Ράλλης του καταλογίζει δύο σημαντικά πολιτικά σφάλματα: Το πρώτο σφάλμα ότι, κατά τις παραμονές του πολέμου του 1897 παρασύρθηκε και αυτός από το φιλοπόλεμο ρεύμα που επικρατούσε και δεν εναντιώθηκε στην αποστολή ελληνικού στρατού στην Κρήτη, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να οδηγηθεί στον πόλεμο και την ήττα. Το δεύτερο σφάλμα, κατά τον Γεώργιο Ράλλη, ανάγεται στη διαφωνία του Πρίγκηπα Γεωργίου με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, στην οποία ο Γεώργιος Θεοτόκης δεν παρενέβη, με αποτέλεσμα να προκύψει ο μετέπειτα εθνικός διχασμός.
Ο Θεοτόκης υπήρξε ένας ιδιαιτέρως σημαντικός πολιτικός, η προσφορά του οποίου υποτιμήθηκε στην ελληνική ιστοριογραφία. Μετά την ήττα του 1897 και την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου στην Ελλάδα, οι πρωτοβουλίες που μπορούσε, οιαδήποτε κυβέρνηση να αναλάβει, ήταν περιορισμένες. Ο Γεώργιος Θεοτόκης, με μεγάλη προσπάθεια, καθώς είχε επί μεγάλο διάστημα να αντιμετωπίσει στην αντιπολίτευση τους συνεχώς φωνασκούντες Δηλιγιάννη και Ράλλη κατάφερε πολλά και σημαντικά. Οι μεγάλες παραγγελίες στρατιωτικού υλικού, η αναδιοργάνωση στρατού και χωροφυλακής, όπως και η πλούσια χρηματοδότησή τους, αποτελούν επίτευγμα αποκλειστικό της κυβέρνησής του. Μετά τους βαλκανικούς πολέμους, οι Φιλελεύθεροι προσπάθησαν να παρουσιάσουν τη νίκη ως νίκη του Βενιζέλου και του κόμματός τους. Η αλήθεια είναι ότι τη βάση της προπαρασκευής και οργάνωσης του στρατού την είχε θέσει ο Γεώργιος Θεοτόκης και είναι μικρόψυχο να του το αρνηθούμε. Χωρίς αυτή την προσπάθεια, ο Βενιζέλος δεν θα μπορούσε να είχε ετοιμάσει εντός μόλις δύο ετών το στράτευμα. Εν τούτοις, η εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου, που επεδίωκε τη συνεννόηση με τη Βουλγαρία (η οποία τελικώς οδήγησε στη νίκη), ήταν εντελώς αντίθετη αυτής του Θεοτόκη, ο οποίος δεν συζητούσε καθόλου με τους Βούλγαρους (γενικότερα, όλοι όσοι συμμετείχαν στον Μακεδονικό Αγώνα, όπως π.χ. ο Ίων Δραγούμης, δε συνομιλούσαν με τους Βούλγαρους). Τα επιτεύγματα των κυβερνήσεών του ήταν πολλά και σημαντικά. Πλην της αναδιοργάνωσης του στρατού και του Μακεδονικού Αγώνα, ο οποίος ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε επί κυβερνήσεων Θεοτόκη, ιδιαιτέρως σημαντική ήταν και η συμπλήρωση της αρχής της δεδηλωμένης.
Σπυρίδων Λάμπρος
Ιστορικός, συγγραφέας, πολιτικός και καθηγητής της Ελληνικης Ιστορίας (Μεσσαιωνικού και Νεότερου Ελληνισμού) στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο Σπυρίδων Λάμπρος γεννήθηκε το 1851 στην Κέρκυρα, καταγόταν όμως από το χωριό Καλλαρύτες της Ηπείρου. Ήταν γιος του νομισματολόγου Παύλου Λάμπρου και αναδεκτός του Ανδρέα Μουστοξύδη. Το 1861 και για πέντε χρόνια, εξέδιδε από κοινού με τον αδελφό του Μιχαήλ, το χειρόγραφο λογοτεχνικό περιοδικό “Παρνασσός”, το οποίο εξελίχθηκε στο γνωστό έντυπο του ομώνυμου φιλολογικού συλλόγου που ίδρυσαν τα αδέλφια Λάμπρου με λόγιους φίλους τους. Το 1876 γράφτηκε στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και σπούδασε φιλολογία, ενώ μετά την απόκτηση του πτυχίου του, συνέχισε τις σπουδές στην ιστορία στην Λειψία (όπου και αναγορεύτηκε διδάκτωρ φιλοσοφίας το 1873), στο Παρίσι, στο Βερολίνο, στο Λονδίνο και στη Βιέννη. Ήταν μαθητής του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου. Το 1877 επέστρεψε στην Ελλάδα και τον επόμενο χρόνο διορίστηκε υφηγητής της ελληνικής ιστορίας και γραφογνωσίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στη συνέχεια υπηρέτησε ως γενικός επιθεωρητής Δημοτικής Εκπαίδευσης και το 1890 έγινε τακτικός καθηγητής της Ελληνικής ιστορίας και της Παλαιογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ διετέλεσε δύο φορές πρύτανης του Πανεπιστημίου (1893-1894) (1912-1913). Από το 1903 εξέδιδε το περιοδικό “Νέος Ελληνομνήμων”, που καθιερώθηκε διεθνώς ως σημείο αναφοράς για τη Μεσαιωνική και νεώτερη Ελληνική ιστορία. Ως καθηγητής διαμόρφωσε μία γενιά διαπρεπών βυζαντινολόγων. Το 1916 διορίστηκε από τον Βασιλιά πρωθυπουργός και υπουργός Εκκλησιαστικών – Δημόσιας Εκπαίδευσης, αξίωμα στο οποίο παρέμεινε μέχρι το 1917. Με την επάνοδο του Βενιζέλου εξορίστηκε στην Ύδρα και στην Σκόπελο, ενώ δημεύτηκε και η περιουσία του. Υπήρξε επίσης γενικός γραμματέας της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων (1901-1918), πρόεδρος του Συνδέσμου Αθλητικών και Γυμναστικών Συλλόγων (1897-1906) κ.ά. Απεβίωσε στις 23 Ιουλίου 1919 στη Σκόπελο προσβληθείς από νεφρίτιδα και παρά την μεταφορά του στην Αθήνα, δεν κατάφερε να αναρρώσει. Παντρεύτηκε την Άννα Μπαλάνου και κόρη του ήταν η Λίνα Τσαλδάρη, Ελληνίδα πολιτικός, σύζυγος του Πρωθυπουργού Παναγή Τσαλδάρη και η πρώτη γυναίκα υπουργός σε ελληνική κυβέρνηση, στα μέσα της δεκαετίας του 1950.
Διετέλεσε Πρωθυπουργός από τις 27 Σεπτεμβρίου 1916 μέχρι τις 21 Απριλίου 1917.
Ιωάννης (John) Θεοτόκης
Γεννήθηκε το 1880 στην Κέρκυρα. Ήταν γιος του παλαίμαχου κερκυραίου πολιτικού και πρωθυπουργού της χώρας Γεωργίου Θεοτόκη. Ήταν επίσης αδελφός του πολιτικού Νικολάου Θεοτόκη, ο οποίος εκτελέσθηκε το 1922 για τον ρόλο του στην Μικρασιατική καταστροφή, και αδελφός της Ζαΐρας Θεοτόκη, μητέρας του Γεωργίου Ράλλη. Ο γιος του, Σπύρος Θεοτόκης, ήταν επίσης επιφανής Έλληνας πολιτικός.
Ο Ιωάννης Θεοτόκης ήταν αυλικός της Βασίλισσας Σοφίας. Εκλέχθηκε επτά φορές βουλευτής με το Λαϊκό Κόμμα και διετέλεσε τρεις φορές υπουργός Γεωργίας. Το 1935, ανέλαβε αντιπρόεδρος στην κυβέρνηση Κονδύλη, η οποία επανέφερε τον βασιλιά από την εξορία.
Το 1936, ο Μεταξάς τον απομάκρυνε από την θέση του και τον έθεσε σε κατ' οίκον περιορισμό στην Κέρκυρα. Κατά τη δίκη των δοσίλογων κατέθεσε για τους κατηγορούμενους: "Είχον την εντύπωσιν ότι αι κυβερνήσεις κατοχής εγένοντο δια της γερμανικής επιβολής και ότι δεν έπρεπε να συμμετάσχουν εις αυτάς πολιτικοί, εκ των υστέρων όμως διεπίστωσα ότι αυταί γενόμεναι εξυπηρέτησαν την Χώραν και όχι τον κατακτητήν. Εις τας Ιονίους Νήσους τα δικαστήρια, μεταξύ άλλων υπέστησαν τρομεράν μείωσιν εκ μέρους του κατακτητού, συνελήφθη ο εισαγγελεύς Εφετών Κομνηνός, όστις μετεφέρθη αιχμάλωτος εις Ιταλίαν και ο αντιεισαγγελεύς Καταπόδης εξωρίσθη εις Ήπειρον , ενώ δεν συνέβη τούτο εις την λοιπήν Ελλάδα, όπου υπήρχε κυβέρνησις. Η Ιταλική διοίκησις εις τας Ιονίους Νήσους υπήρξεν αισχρά. Έδιδον 134 δράμια λάδι δι έκαστον μηνιαίως και 4 ουγγιές καλαμποκάλευρον. Η διάλυσις των ταγμάτων ασφαλείας έφερε τον Δεκέμβριο του 1944. Επίσης, συγκρίνων τον τρόπον της διαβιώσεως των εις τας Ιονίους Νήσους Ελλήνων υπο την άμεσον Ιταλικήν Διοίκησιν και των εις την Ηπειρωτικήν Ελλάδα Ελλήνων υπο την Ελληνικήν κυβέρνησιν, ότι υπο τας παντοειδείς ανυποφόρους καταπιέσεις της Ιταλικής Διοικήσεως εις τας Ιονίους Νήσους, ο κόσμος επεζήτει να διαφεύγει εκείθεν προς την "Ελευθερη Ελλάδα" και ως τοιαύτην ο κόσμος εχαρακτήριζε την λοιπήν Ελλάδα, εις ην επεξετείνετο η αρμοδιότης της Ελληνικής Κυβερνήσεως."
Το 1946 έγινε υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη, διετέλεσε πρόεδρος της Βουλής. Υπήρξε Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, σε τρεις διαδοχικές περιόδους:
• από 13/05/1946 μέχρι 01/11/1947
• από 01/11/1947 μέχρι 12/08/1948
• από 01/10/1948 μέχρι 31/10/1949.
Διετέλεσε υπηρεσιακός Πρωθυπουργός από τις 6 Ιανουαρίου 1950 μέχρι τις 23 Μαρτίου 1950.Στις 31 Οκτωβρίου 1949, υπέβαλλε δήλωση ανεξάρτητου “Λαϊκού”.
Απεβίωσε στην Κέρκυρα στις 6 Ιουνίου 1961.
Γεώργιος Ράλλης
Γεννήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 1918 στην Αθήνα
Διετέλεσε Πρωθυπουργός της Ελλάδος από 9 Μαΐου 1980 μέχρι 19 Οκτωβρίου 1981, υπουργός Εξωτερικών από 10 Μαΐου 1978 μέχρι 9 Μαίου 1980 και Πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας την περίοδο 1980-1981.
Παρόλο που δεν είναι Kερκυραίος, καταχωρείται στην έρευνα αυτή για τους Kερκυραίους βουλευτές καθώς τον Απρίλιο του 1990, εκλέχθηκε βουλευτής Κέρκυρας.
Ο Γεώργιος Ράλλης καταγόταν από οικογένειες με πλούσια παράδοση στην πολιτική ζωή της Ελλάδος, τόσο από την πλευρά του πατέρα του όσο και από την πλευρά της μητέρας του. Προπάππους του ήταν ο Γεώργιος Α. Ράλλης, νομικός και πολιτικός και παππούς του ήταν ο Δημήτριος Ράλλης, ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδος στα προπολεμικά χρόνια. Πατέρας του ήταν ο Ιωάννης Ράλλης, παλαίμαχος Μακεδονομάχος, αλλά και διορισμένος πρωθυπουργός των ναζιστικών κατοχικών δυνάμεων κατά την περίοδο 1943-1944, ο οποίος, μετά την απελευθέρωση, καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη για συνεργασία με τους κατακτητές και πέθανε στην φυλακή το 1946. Η μητέρα του, Ζαΐρα, ήταν κόρη του Kερκυραίου πολιτικού και Πρωθυπουργού της Ελλάδος Γεωργίου Θεοτόκη και αδελφή του επίσης πρωθυπουργού της χώρας Ιωάννη Θεοτόκη.
Ο Γεώργιος Ράλλης σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Με την αποφοίτησή του από το Πανεπιστήμιο το 1939, κατατάχθηκε στο στρατό. Η κήρυξη του Ελληλοϊταλικού πολέμου, τον βρήκε να υπηρετεί ως ανθυπίλαρχος στο Ιππικό. Πολέμησε στα βουνά της Βορείου Ηπείρου, στην Α΄Ομάδα Αναγνωρίσεως και διακρίθηκε για την ανδρεία του. Με την κατάρρευση του μετώπου και την εισβολή των Γερμανών, επέστρεψε στην Αθήνα, όπου ασχολήθηκε με την δικηγορία.
Τον Οκτώβριο του 1944 επιστρατεύθηκε και πάλι για να υπηρετήσει στο νεοσύστατο όπλο των Τεθωρακισμένων. Συμμετείχε σε επιχειρήσεις του στρατού στη Στερεά Ελλάδα και την Ήπειρο κατά τα δύο πρώτα χρόνια του εμφυλίου πολέμου και αποστρατεύθηκε οριστικά το 1948.
Απεβίωσε στην Κέρκυρα στις 15 Μαρτίου 2006, σε ηλικία 87 ετών.